Powstanie Wielkopolskie

Wybuch Powstania Wielkopolskiego, w dziejach naszego narodu był wydarzeniem szczególnym. Był to jedyny zryw niepodległościowy na terenie zaborów, który zakończył się zwycięstwem. Dzięki niemu Wielkopolanie zyskali wolność, a ziemie stanowiące kolebkę państwowości polskiej wróciły w 1918 roku do Macierzy.

W szeregach wojsk powstańczych przeważali żołnierze wojny światowej, używający swych mundurów z frontu. nie używano też oznak stopni wojskowych z armii niemieckiej. Członkowie Rad Robotniczych i Żołnierskich używali czerwonych opasek z czarną pieczątką ze stosownym napisem. Straż Ludowa miała czapki z daszkiem i niebieskim otokiem, zaś na lewym ramieniu jej żołnierze nosili białe opaski z niebieskimi napisami.
W chwili wybuchu powstania, wieczorem 27 grudnia 1918 roku na ulicach Poznania początkowo zapanowało zamieszanie, gdyż walczący obydwu stron ubrani byli niemal identycznie. Dopiero po kilku godzinach Polacy zaczęli przypinać różnego kształtu orły na czapki, zaś na piersiach pojawiły się kokardki i rozetki biało-czerwone, a na ramieniu opaski w polskich barwach narodowych. Natomiast pierwsze urzędowe oznaki polskie dla wojsk powstańczych ustalono 8 stycznia 1919 roku: żołnierzy polskich zobowiązano wtedy do noszenia orła na czapce i biało-czerwonych wstążeczek na kołnierzach kurtek i płaszczy, poprzecznie z przodu, kolorem czerwonym bliżej zapięcia.

Na proporczykach, obowiązywał podobny system barw, co dla kawalerzystów i wojsk powstańczych postanowionych w przepisach „ubiorczych”, naszywanych po obu stronach zapięcia kołnierza. Rogatywka podobna do noszonej w piechocie, ale z wypustkami i otokiem w barwie pułku. Oznaki stopni w armii wielkopolskiej noszone były nie na otoku i naramiennikach, lecz na przedramieniu kurtki i na pętli („treflu”) z lewej strony rogatywki. Materiał, z jakiego wykonany był ów „trefl” i obrączki na jego podstawie (również ich kolor), a także taśmy na rękawie określały stopień wojskowy i odróżniały oficera od szeregowca i podoficera.

Z czasem zaczęły się też pojawiać numery pułków i dość liczne, szczegółowe oznaki z metalu, noszone na kołnierzach i rękawach kurtek.

Po kwietniu 1919 roku zdarzali się też wojacy z armii polskiej tworzonej pod dowództwem gen. Józefa Hallera we Francji, ubrani w charakterystyczne błękitne mundury z wysokimi rogatywkami.

Podstawą uzbrojenia wojsk wielkopolskich była broń zdobyta w magazynach niemieckich i przyniesiona przez samych żołnierzy jeszcze z frontów wojny światowej. Najczęściej używany był karabin systemu Mausera i karabin maszynowy Maxima, większe zróżnicowanie było wśród pistoletów używanych przez oficerów i szabel, w jakie uzbrojeni byli żołnierze jazdy i artylerii. Czołgów powstańcy polscy nie mieli, ale dysponowali samochodami i pociągami pancernymi, zdobytymi w czasie walk z Niemcami.

W początkowym okresie powstania używano sztandarów wykonywanych naprędce, doraźnie. Przeważnie był to płat czerwonej materii, na którą naszywano wyciętego z białej tkaniny białego orła oraz napisy z nazwą oddziału. Z czasem władze regionu ustaliły jednolity wzór sztandarów dla poszczególnych pułków armii wielkopolskiej, z motywem krzyża Virtuti Militari oraz polskim orłem, niekiedy z wizerunkiem Matki Boskiej. Do znaków tych żołnierze polscy byli bardzo przywiązani, zaś sztandary te często przetrwały w poszczególnych pułkach Wojska Polskiego nawet w okresie międzywojennym – choć obowiązywał już nowy, jednolity przepis dla całej armii.

Dowódcy Powstania

Wojskami powstańczymi kierowali major S. Taczak i generał J. Dowbór-Muśnicki. 16 II 1919 walki przerwano na skutek rozejmu między Niemcami a państwami Ententy w Trewirze. Wojsko powstańcze podporządkowało się dowództwu Wojska Polskiego w maju 1919. Formalne włączenie Wielkopolski do Polski nastąpiło po podpisaniu traktatu wersalskiego 28 VI 1919.

Zdjęcia archiwalne
(Kliknij, aby powiększyć miniaturę...)